مغالطه علت جعلی زمانی رخ می‌دهد که ما توالی زمانی رویدادها را بدون هیچ دلیل منطقی اضافی، شاهدی کافی برای علیت بدانیم. به‌عبارت‌دیگر در مغالطه جعلی صرفاً به این خاطر که رویداد الف قبل از رویداد ب اتفاق افتاده است، رویداد الف را دلیل رویداد ب تلقی می‌کنیم. البته این مغالطه با عناوین دیگری همچون مغالطه علت کاذب یا Post hoc fallacy هم شناخته می‌شود.
دلایل و عوامل مختلفی می‌توانند باعث ارتکاب این مغالطه شوند که در ادامه مثال‌هایی از هرکدام را عنوان می‌کنم.
- امروزه والدین توجه زیادی به کودکان می‌کنند و این باعث شده که در سنین بالاتر بیش از حد نیازمند کمک‌های مالی و غیرمالی والدین باشند.
- از وقتی پسرم وارد دانشگاه شده، نسبت به برادرش بیشتر بی‌توجهی می‌کند و ارتباط چندانی با او ندارد. به نظرم این هم یکی از اثرات منفی رفتن به دانشگاه باشد.
به نظر می‌رسد مغالطه‌های علت جعلی که در بالا به آنها اشاره شد، از روی جهل و نادانی باشند.
- استفاده فراگیر مردم از طب مدرن و داروهای شیمیایی باعث بروز بیماری کرونا شده است.
- از وقتی استفاده از اینترنت و حضور در شبکه‌های اجتماعی افزایش یافته، میزان قتل و خشونت در جامعه هم افزایش چشمگیری داشته است. دولت باید اقدامی در جهت محدود کردن این حضور انجام دهد.
- از وقتی رضا با نادر همنشین شده، چندان توجهی به درس و دانشگاه ندارد. نمی‌دانم چطور می‌توانم ارتباط این دو نفر را کمتر کنم.
مغالطه علت جعلی در مثال‌های بالا بیشتر ناشی از غرض‌ورزی و تلاش برای رسیدن به یک سری منافع و یا اهداف خاص روی داده است.
- بازی‌های رایانه‌ای خشن باعث شکل‌گیری رفتارهای خشونت‌آمیز در میان کودکان شده است.
- عامل اصلی آلودگی هوا، خودروهای تک‌سرنشینی هستند که روزانه می‌توان تعداد زیادی از آنها را در سطح شهر مشاهده کرد.
این مغالطه‌های علت جعلی را در عین حال که می‌توان در دسته‌های بالا قرار داد، اما ویژگی مهم دیگری که در آنها قابل مشاهده است، تلقی کردن یکی از علل به‌وجودآورنده به‌عنوان علت اصلی و عمده هست. در واقع در این موارد علت اشاره‌شده، یکی از علل به‌وجودآورنده مشکل هست، اما چندین علت دیگر در کنار آن تک علت باعث بروز نتیجه موردنظر شده‌اند که عملاً توجهی به آنها نمی‌شود.
واضح است که هر ادعایی مبنی‌بر علت بودن رویدادی که مقدم بر رویداد دیگر هست را همیشه نمی‌توان مغالطه علت جعلی دانست. اما دست‌یافتن به این رابطه و نتیجه‌گیری درست نیازمند جمع‌آوری داده‌های کافی و تحقیق اصولی در خصوص موارد تصادفی متعدد هست. در این صورت می‌توان به درست بودن نتیجه تا حدی اطمینان داشت.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
مغالطه تعمیم شتابزده یا Hasty Generalization Fallacy