مغالطه پرسش مرکب زمانی اتفاق می‌افتد که فرد پرسشی را مطرح کند که هر پاسخی به آن، چه مثبت چه منفی، به شکلی ضمنی تأیید سؤالی دیگر و پاسخ مثبت به آن نیز تلقی شود. به عبارت دیگر در این مغالطه فرد سؤال‌کننده موضوعی را که معلوم نیست مخاطب قبول داشته باشد یا نه، درست تلقی می‌کند و بعد به سراغ سؤال دوم می‌رود.
در مغالطه پرسش مرکب، فرد سؤال‌کننده در تلاش هست تا تأیید ضمنی و اعتراف به امری را از فرد پاسخگو دریافت کند. این مغالطه معمولاً و بیشتر در جاهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که فرد پاسخگو تمایلی به پاسخ دادن به یک سؤال و رفع ابهام در مورد موضوعی خاص نداشته باشد. از این رو فرد پرسشگر یک گام جلوتر می‌رود و با پرسش از مرحله بعدی که شامل درستی یا نادرستی ادعای قبلی و رفع ابهام اولیه هم هست، تلاش می‌کند که سرنخ و اعترافی ناخواسته از فرد پاسخگو دریافت کند.
این مغالطه بیشتر در بازجویی‌ها و توسط افراد بازجو و همچنین در نشست‌های رسانه‌ای و توسط خبرنگاران در برابر سیاستمداران به کار گرفته می‌شود؛ اما امکان دارد گاهی در زندگی روزمره و برای اینکه افراد بتوانند به‌راحتی دیگری را محکوم و یا نسبت به پذیرش امری متقاعد کنند هم از این ترفند استفاده شود.
برای نمونه موارد زیر را در نظر بگیرید:
- آیا فکری برای تبعات ناشی از دستکاری در حسابهای شرکت کرده‌ای؟
در جواب این سؤال فرد چه پاسخ منفی و چه پاسخ مثبت بدهد، به طور ضمنی دستکاری حسابهای شرکت را تأیید کرده است.
- هنوز تصمیم نداری دانش خودت را در زمینه تخصصی که در آن کار می‌کنی افزایش دهی؟
فرد با پاسخ به این سؤال دانش پایین خودش را در زمینه تخصصی که در آن کار می‌کند، به شکلی ضمنی می‌پذیرد.
- آقای رییس چرا بعد از گذشت پنج سال شما همچنان مخالف افزایش بودجه واحد بازاریابی هستید؟
رییس در صورت پاسخ به این سؤال می‌پذیرد که در پنج سال گذشته مخالف افزایش بودجه واحد بازاریابی بوده است.
- شما آن شب تصمیم داشتید اموال مسروقه را در کجا پنهان کنید؟
پاسخ سؤال هر آنچه که باشد، پذیرش ضمنی اتهام سرقت توسط فرد نیز تلقی خواهد شد.
با توجه به این مغالطه می‌توان به خوبی متوجه شد که هر سؤالی که پرسیده می‌شود، شامل پیش‌فرض‌هایی هست و ما بایستی در مواجهه با هر پرسشی، حواسمان همواره به پیش‌فرض‌های پنهان در آن پرسش نیز باشد.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را هم مطالعه کنید: