به نظر شما چرا سیاستمداران (به‌خصوص سیاستمداران ایرانی) گاهی حرف‌هایی می‌زنند که خود می‌دانند واقعیت ندارند و نادرست هستند؟ حتی گاهی از اینکه بعدها آن حرفی که می‌زنند و ادعاهایی که می‌کنند، تکذیب خواهند شد، مطمئن هستند اما با این وجود، حرفشان را می‌زنند و چند روزی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی جنجالی به پا می‌کنند و طبق معمول بعدها کاشف به عمل می‌آید که آن ادعا دروغ بوده و ظاهراً همه چیز تمام می‌شود. در نهایت مخاطب می‌ماند و آن وقت و انرژی‌ای که صرف بازنشر این اخبار شده و ساعت‌هایی که با دیگران در مورد آن بحث کرده است. دلیل تمام این اتفاقات را می‌توان در خطایی به نام فراموشی منبع که ذهن انسان گرفتار آن است، جستجو کرد.
در واقع ما انسان‌ها وقتی اطلاعاتی را دریافت می‌کنیم، مغز هیچ تفاوتی میان آن دسته از اطلاعاتی که بعدها ثابت خواهد شد دروغ بوده‌اند یا اینکه عین واقعیت بوده‌اند، قائل نمی‌شود و همه را به یک چشم نگاه کرده و ذخیره‌شان می‌کند.
اما بعدها که ثابت شود اطلاعات دریافتی دروغ یا نادرست بوده‌اند، اطلاعات مربوط به نادرست بودن ادعاها، در بلندمدت به‌اندازه اطلاعات نادرست اولیه، بر مغز تأثیرگذار نخواهد بود. حتی بسیاری از اوقات مغز منبع دریافت اطلاعات را هم فراموش می‌کند. ولی اطلاعات همچنان هستند و به خاطر آورده می‌شوند.
تمام این رخدادها نشانگر این موضوع هستند که دقت خاطرات و اطلاعاتی که به یاد می‌ماند، چندان ارتباطی به اعتبار آنها ندارد. چون ما در به خاطرسپاری حقیقت داشتن یا نداشتن آنها بسیار ضعیف عمل می‌کنیم و به شکل چشمگیری گرفتار عارضه فراموشی منبع هستیم. چون مغز حافظه چندانی به ثبت منبع دریافت اطلاعات اختصاص نمی‌دهد و ظاهراً این موضوع برایش اهمیت زیادی ندارد.
در آزمایشی که در این زمینه انجام گرفت، به افراد گزاره‌هایی همراه با درستی یا نادرستی آنها ارائه شد. بعد از سه روز وقتی از همان جوانان در مورد درستی یا نادرستی گزاره‌ها سؤال شد، فقط ۲۷ درصد توانستند، تمایز درستی میان گزاره‌های درست و نادرست قائل شوند. البته این عدد در میان افراد مسن‌تر ۴۰ درصد بود. به این معنی که افراد می‌دانستند که قبلاً با این گزاره مواجه شده‌اند اما در مورد درستی یا نادرستی آن، ذهنیت درست و معتبری نداشتند.
با توجه به این خطای ذهنی و تمایل مغز به فراموشی هر چه سریعتر درستی یا نادرستی و منبع یک گزاره و تلاش در جهت به‌خاطرسپاری هرچه بهتر خود گزاره، بهتر است علاوه بر اینکه نگاه نقادانه خودمان را نسبت به اطلاعات ثبت شده در مغز حفظ می‌کنیم، از مصرف بی‌ملاحظه اطلاعات مختلف تحت هر شرایطی و از هر منبعی خودداری کنیم که در نهایت از آنها تاثیر خواهیم پذیرفت. از طرفی شاید بد نباشد قبل از بازنشر هر خبر و ادعای عجیب و غریبی، از اعتبار و درستی آن مطمئن شویم.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
اضافه بار اطلاعات و تأثیری که بر کیفیت تصمیمات ما دارد
جانشین کردن پرسش ها، مکانیزم مغز انسان برای پاسخ به سؤالات دشوار
