مغالطه توسل به جهل زمانی رخ می‌دهد که فرد صرفاً به این دلیل که شواهد و مدارکی مبنی بر نادرست بودن یک ادعا وجود ندارد، پس آن ادعا را درست تلقی می‌کند؛ یا برعکس، ازآنجایی‌که شواهد و مدارکی مبنی بر درست بودن یک ادعا وجود ندارد، پس نتیجه گرفته شود که آن ادعا نادرست هست.
این مغالطه با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود که از جمله پرکاربردترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- Proof by Ignorance
- مغالطه توسل به نادانی
- مغالطه توسل به بی‌خبری
- برهان جهل
- مغالطه استناد به بی‌خبری
مغالطه توسل به جهل جزو آن دسته از مغالطاتی هست که ربطی به نتیجه‌ای که قصد حمایت و یا تأیید آن را دارند، ندارد و هیچ دلیلی مبنی بر درستی یا نادرستی آن نتیجه ارائه نمی‌دهد.
طبیعتاً موضوعاتی که ما در مورد آنها اطلاعات و آگاهی کافی نداریم، بسیارند ولی هیچ‌کدام از این اطلاع نداشتن‌ها نمی‌تواند دلیلی بر درستی یا نادرستی آن ادعا باشد.
نمونه‌های مختلفی از این نوع مغالطه را روزانه می‌توان در میان گفتگوهای افراد شاهد بود. چند نمونه از آنها را در ادامه عنوان می‌کنم:
- تابه‌حال ثابت نشده که کرونا از حیوانات به انسان منتقل شود، پس امکان ندارد که ما از طریق حیوانات به کرونا مبتلا شویم.
- تاکنون ثابت نشده که در کرات یا سیارات دیگر موجودات زنده‌ای وجود داشته باشند، پس در جای دیگری جز کره زمین حیات وجود ندارد.
- تابه‌حال هیچ کسی نتوانسته ثابت کند که حیات بعد از مرگ وجود دارد. پس زندگی بعد از مرگ توهمی بیش نیست.
- هنوز کسی نتوانسته ثابت کند طب سنتی و توصیه‌ها و راهکارهای آن برای بدن انسان ضرر دارد. پس این طب هیچ ضرر و زیانی برای انسان نمی‌تواند داشته باشد.
البته درصورتی‌که نتیجه‌گیری ما با توجه به جهلی که داریم، قطعی و سفت‌وسخت نباشد و کمی شکاکیت در آن وجود داشته باشد، می‌توان آن استدلال را درست و منطقی به حساب آورد. برای این کار کافی است که ما از یک سری کلمات و عبارات که نشانگر شک و شبهه و قطعی نبودن موضوع هستند استفاده کنیم.
برای مثال می‌توان ادعاهای بالا را به این شکل بازنویسی کرد:
- ازآنجایی‌که تابه‌حال ثابت نشده کرونا از حیوانات به انسان منتقل شود، پس احتمالاً ما از این طریق به کرونا مبتلا نمی‌شویم.
- چون تابه‌حال ثابت نشده که در کرات یا سیارات دیگر موجودات زنده‌ی دیگری وجود داشته باشد، پس احتمال وجود حیات در جایی غیر از کره زمین بسیار پایین است.
- تابه‌حال کسی نتوانسته ثابت کند که حیات بعد از مرگ وجود دارد. پس شاید زندگی دیگری غیر از زندگی در این دنیا وجود نداشته باشد.
- هنوز که کسی نتوانسته ثابت کند توصیه‌ها و راهکارهای طب سنتی برای سلامتی انسان مضر هستند. پس احتمالاً این طب ضرر و زیانی برای انسان نداشته باشد.
برای تشخیص و مقابله با این مغالطه و همچنین برای اینکه حواسمان باشد خودمان مرتکب این مغالطه نمی‌شویم، بهتر است همواره به‌خاطر داشته باشیم که هیچ‌وقت نبودِ شواهد، اسناد و مدارک مبنی‌بر درست/نادرست بودن چیزی دلیل بر نادرست/درست بودن آن نیست.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید: