یکی از دوازده تغییری که کوین کلی در کتاب آینده نزدیک از آن سخن می‌گوید، جریان داشتن است. اینکه در جهانی مبتنی بر ارتباطات دیجیتال، اینترنت به بزرگ‌ترین دستگاه تکثیر تبدیل می‌شود و هر چیزی که امکان کپی شدن داشته باشد، کپی خواهد شد. بر این اساس اقتصاد دیجیتال بر پایه جریان آزادانه کپی‌ها بنا خواهد شد. اما در این میان کتاب چه روندی طی خواهد کرد؟ آیا کتاب هم از یک نسخه کاغذی ثابت به سمت تغییرپذیری پیش می‌رود؟ چنین روندی چقدر برای عاشقان کتاب خوشایند یا دشوار خواهد بود؟
در واقع حرکت از ثبات به سمت جریان یافتن را در کتاب‌ها نیز شاهد خواهیم بود و این روند هم‌اکنون هم آغاز شده است. کتابهایی که به‌عنوان شاهکارهایی ثابت و باابهت شروع به کار کردند و تلاش‌هایی که در گذر قرن‌ها صرف صحافی و حفظ کتاب‌ها شد. کتاب‌های کاغذی که تکلیفشان روشن است و از محبوبیتی بی‌نظیر برای کتاب‌خوانان برخوردار هستند؛ اما وقتی به‌تدریج نسخه‌های چاپی گران‌تر از نسخه‌های الکترونیک شوند، تمایل به استفاده از نسخه‌های الکترونیک هم بیشتر خواهد شد. به قول کوین کلی تصور دورانی که کتاب‌های جدیدِ کمی چاپ شوند، زیاد سخت نیست. همین الان هم بسیاری از نسخ کتاب‌های قدیمی اسکن شده و از طریق اینترنت در دسترس عموم قرار داده شده‌اند.
اما مشخصه‌های اساسی و مهم کتاب‌های کاغذی چیستند که این‌قدر ما را شیفته خود می‌کنند؟ این مشخصه‌ها در کتاب‌های الکترونیک مدرن به چه شکلی در خواهند آمد؟
ثبات صفحه در مقابل تغییرپذیری صفحه
صفحه ثابت است. هروقت که به سراغش برویم می‌توانیم مطمئن باشیم که با همان محتوایی مواجه خواهیم بود که چند هفته یا چند سال پیش مطالعه کرده‌ایم. با خیالی راحت می‌توانیم به تک‌تک این صفحات ارجاع دهیم و نگران تغییر محتوا نباشیم.
اما در کتاب‌های الکترونیک صفحه واحدی انعطاف‌پذیر است. محتوا جریان دارد و می‌تواند از صفحه عینک تا نمایشگری بزرگ در خانه جاری شود. کاملاً هماهنگ و سازگار با آن چیزی که ما دوست داریم.
ثبات ویرایش در مقابل تغییرپذیری ویرایش
وقتی کتاب کاغذی یک ویرایش مشخص داشته باشد، اهمیتی نخواهد داشت که کی و کجا آن را خریداری کرده‌ایم. کتاب در همه‌جا یکسان خواهد بود و می‌توان با هر کسی در موردش گفتگو کرد.
اما در دنیای مدرن قرار هست کتاب‌ها شخصی‌سازی شوند. از دانش‌آموزان تا دانشجویان، از دانشمندان تا مردم عادی می‌توانند توضیحاتی به نسخ الکترونیک اضافه و آن را شخصی‌سازی کنند.
ثبات شیء در مقابل تغییرپذیری محل نگهداری
کتاب‌های سنتی با دقتی بالا در کتابخانه‌هایی بزرگ نگهداری می‌شوند تا هر کسی که نیاز پیدا کرد با مراجعه به کتابخانه‌ها به آنها دسترسی داشته باشد. همان کتابی که صد سال پیش نگاشته شده و هیچ تغییری در آن به وجود نیامده است.
اما کتاب‌های الکترونیک قرار است با هزینه‌ای خیلی پایین در فضای ابری ذخیره شوند. فضایی که هر کسی در هر کجایی از این کره خاکی در هر زمانی که دوست داشته باشد، به آن دسترسی پیدا کند.
ثبات تکمیل در مقابل تغییرپذیری رشد
کتاب کاغذی نوشته و مستند شده است و تا زمانی که آن کتاب وجود داشته باشد، ثابت و بدون تغییر خواهد ماند. اما محتوای کتاب الکترونیک می‌تواند به‌مرور اصلاح شود و بهبود یابد. در واقع کتاب الکترونیک همچون موجودی زنده است که باعث می‌شود هر خواننده‌ای بتواند به یک خالق تبدیل شود.
چه بخواهیم چه نخواهیم، این روند تغییرات شکل گرفته و پیش خواهد رفت ولی آنچه در موردش می‌توان با اطمینان سخن گفت، لذت فراموش ناشدنی و بی‌نظیر خواندن کتاب‌های کاغذی برای عاشقان کتاب هست که شاید به کار بردن هیچ ابزار مدرنی نتواند جایگزینی درخور برای آن تجربه لذت‌بخش باشد.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
توصیفی مختصر از پیشرفت علم در پانصد سال اخیر
مطلب خیلی خوب و جالبی بود.
به قول الوین تافلر در کتاب شوک آینده که میگه:
اگه خودت رو با تغییرات همراه نکنی و همراه با تغییرات تغییر نکنی. روزی میرسه که میبینی دنیا با تغییرات زیادش شما رو شگفت زده و وادار به تغییر میکنه.