عدالت توزیعی یا عدالت رویه‌ای؟ کدام‌یک بهتر است؟ اولی، عدالت مدنظر ما را حول چگونگی توزیع دارایی‌ها و فرصت‌ها به شکلی کاملاً برابر، چارچوب‌بندی می‌کند. درحالی‌که دومی متمرکز بر رعایت عدالت در نحوه تقسیم منابع و فرصت‌هاست و هر چه این رویه‌ها واضح‌تر و بر مبنای اصول و ارزش‌های قابل‌قبول باشند، از دیدگاه عدالت توزیعی، شرایط منصفانه‌تری برقرار بوده است.
برای مثال پدر سالخورده‌ای را تصور کنید که در بستر بیماری افتاده است و آخرین نفس‌هایش را می‌کشد و قرار است چند صد میلیارد دارایی خویش را میان فرزندان تقسیم کند. اگر این پدر ثروتمند، اموال و دارایی‌هایش را فارغ از سن، جنسیت، شرایط زندگی و رفتارهای گذشته فرزندان، به شکلی مساوی میان آنان تقسیم کند، بر اساس عدالت توزیعی، به شکلی منصفانه عمل کرده. اما اگر در فرایند تقسیم، برای فرزندی که چندین سال در کنارش بوده و از او مراقبت کرده نسبت به سایر فرزندان، سهم بیشتری در نظر بگیرد، در این صورت بر اساس عدالت رویه‌ای، انصاف را رعایت کرده است.
بحث عدالت توزیعی و عدالت رویه‌ای در زمینه‌های مختلف به‌خصوص در دنیای سیاست، مدیریت و اقتصاد زیاد موردتوجه قرار می‌گیرد.
از جمله موضوعاتی که شاید با توجه به این تقسیم‌بندی همیشه باعث بحث‌ها و جدل‌های فراوان شده، مسئله عدالت آموزشی در مناطق و استان‌های مختلف کشورمان است. به نظر می‌رسد، ایده‌آل‌ترین حالت این باشد که در سیستم آموزشی حداقل در مقاطع ابتدایی و تا قبل از ورود به دانشگاه، عدالت توزیعی برقرار باشد و همه کودکان و نوجوانان فارغ از استان، شهر و حتی منطقه شهری محل سکونتشان بتوانند از امکانات و شرایط برابر آموزشی برخوردار باشند. اما در عمل عدالت رویه‌ای بر این فرایند حاکم است و بسته به میزان ثروت، دارایی و جایگاه والدین و همچنین محل سکونت، این شرایط بسیار متفاوت بوده و بر اساس عدالت توزیعی به شکلی کاملاً غیرعادلانه تقسیم شده است.
با تأمل و جستجوی بیشتر می‌توان نمونه‌های بسیاری از حاکم نبودن عدالت توزیعی یا عدالت رویه‌ای متناسب با شرایط موردنظر در جوامع مختلف را شاهد بود.
به نظر می‌رسد گاهی اوقات جایگزین‌کردن دو نوع عدالت توزیعی و رویه‌ای به‌جای هم نه‌تنها به نوع جدیدی از عدالت منتهی نمی‌شود بلکه خود بَدَل به بزرگ‌ترین بی‌عدالتی می‌شود. ازاین‌رو بهتر است گاهی که بحث بر سر رعایت و یا عدم رعایت عدالت میان گروه‌های مختلف شکل می‌گیرد، توجه بیشتری به نوع عدالت مدنظر داشته باشیم تا شاید بسیاری از اختلاف نظرها از این طریق مرتفع گردند.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
