معروف‌ترین بازی در نظریه بازی‌ها دوراهی زندانی یا همان Prisoner’s Dilemma هست. این مفهوم می‌تواند برای تشریح مفاهیم مختلف در نظریه بازی‌ها مفید باشد و از طرفی با موقعیت‌های مختلف در زندگی همچون مدل ذهنی مسابقه تسلیحاتی هم مطابقت دارد.
بازی دوراهی زندان به این صورت است:
فرض کنید دو نفر مجرمِ همکار دستگیر شده‌اند و در زندان به سر می‌برند به‌طوری‌که هر کدام از آنها در سلولی مجزا هستند و هیچ راه ارتباطی هم باهم ندارند. از طرفی بازپرس شواهد کافی برای اثبات جرم اصلی هیچ‌کدام از این مجرمین در دست ندارد. اما مدارکی وجود دارد که اتهام کوچکی را متوجه هرکدام از این مجرمین می‌کند و این شواهد باعث می‌شود هرکدام از مجرمین در صورت عدم اعتراف و لو نرفتن موضوع توسط همکارشان فقط به یک سال زندان محکوم شوند.
اما اگر بازپرس بتواند یکی از آنها را متقاعد کند که همکارش را لو دهد، در این صورت می‌تواند آن دیگری را محکوم به ارتکاب جرم اصلی کند و کسی را که اعتراف کرده بلافاصله آزاد کند. با این حساب آن کسی که ساکت مانده و هیچ اعترافی نکرده محکوم به ده سال زندان خواهد شد.
اگر هر دو نفر اعتراف کنند که همکارشان جرم اصلی را مرتکب شده، در این صورت هر دو زندانی به پنج سال زندان محکوم خواهند شد.
پس بهینه‌ترین حالت این است که هیچ‌کدام از مجرمین همکارش را لو ندهد تا هرکدام با تحمل یک سال زندان بتوانند آزاد شوند. اما مشکل اصلی آنجاست که امکان هیچ‌گونه مذاکره و هماهنگی بین این دو نفر وجود ندارد.
اگر شما یکی از طرف‌های این بازی باشید و بخواهید به شکلی مستقل و منطقی عمل کنید، استراتژی غالب این خواهد بود که فارغ از اینکه شریکتان چه کاری انجام دهد و چه انتخابی بکند او را لو بدهید. این تنها راهی است که احتمال دارد شما بلافاصله آزاد شوید.
در این صورت اگر شریکتان ساکت بماند و اعترافی نکند، مدت محکومیت شما از یک سال به صفر کاهش می‌یابد و اگر او هم اعتراف کند، مدت محکومیتتان از ده سال به پنج سال کاهش می‌یابد.
اما مشکل اینجاست که اگر همدست شما هم همان استراتژی را در پیش بگیرد در این صورت، هر دوی شما بیشتر از آن چیزی که اگر ساکت می‌ماندید، محکوم به زندان خواهید شد. (پنج سال به جای یک سال)
پس دوراهی اصلی اینجاست که آیا شما ریسک لو دادن همکارتان را می‌پذیرید یا می‌توانید به او اعتماد کنید و کمترین مدت محکومیت را متحمل شوید؟
با کمی تأمل می‌توان نمونه‌های مختلفی از این بازی را در زندگی شخصی، عالَم اقتصاد و سیاست یافت. بازی‌هایی که معمولاً به گزینه‌ای ختم می‌شوند که هر دو طرف با هم محکوم به تحمل مجازات بیشتری می‌شوند.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
تعریف نظریه بازی‌ها به زبان ساده
