اگر یکی از همکارانمان به خاطر موضوعی خاص از دست ما عصبانی شود، به احتمال زیاد این کارش را به بدجنسی و بداخلاقی او ربط خواهیم داد؛ اما اگر خودمان به خاطر همان موضوع از دست کسی عصبانی شویم، آن را به روز بدی که داشته‌ایم یا هر دلیل دیگری که از نظر خودمان باعث عصبانیتمان شده، ربط خواهیم داد. این خطای ذهنی همان خطای بنیادی اسناد (Fundamental Attribution Error) است.
وقتی راننده‌ای با سرعتی غیرعادی از کنارمان رد می‌شود، بلافاصله این رفتار او را به مشکلات شخصیتی و تربیتی او ربط می‌دهیم ولی وقتی خودمان همین عمل را مرتکب شویم، کلی دلیل و توجیه به ظاهر قابل قبول می‌توانیم بتراشیم که چرا این کارمان منطقی و عقلانی بود.
در کل ما این سوگیری را داریم که به محض مشاهده خطاها و ایرادهای دیگران آنها را به ویژگی‌های شخصیتی و درونی آنان مرتبط بدانیم و در مقابل، خطاها و ایرادهای شخصی‌مان را به مسائل و موضوعات بیرونی که خودمان نقش چندانی در آنها نداریم.
خطای بنیادی اسناد چندان بی‌ربط به سوگیری تأیید خود (Self-Serving Bias) نیست. بر اساس سوگیری تأیید خود، ما معمولاً وقتی خودمان نقش اقدام‌کننده را داریم، می‌توانیم کلی دلیل و شاهد و مدرک در تأیید خودمان به خاطر نحوه عملکردمان بیاوریم. در واقع ذهن ما به شکلی ناخودآگاه فیلتری بر روی داده‌های ورودی قرار می‌دهد که صرفاً اطلاعات ورودی تأییدکننده اقدامات و تصمیمات خودمان را دریافت و ذخیره کرده و موردتوجه قرار دهد.
کافی است با یک نفر از اهالی یک شهر یا منطقه مشکل پیدا کنیم یا آسیبی از سمت آن فرد متوجه ما شده باشد. در این صورت سعی خواهیم کرد به‌مرور تمامی محاسن افراد آن شهر یا منطقه را از نظر ذهنی نادیده گرفته و صرفاً اخلاق و رویکردهای نادرست و ناخوشایندشان را برجسته و در ذهنمان ثبت کنیم؛ و به این ترتیب روز به روز بیشتر از روز قبل مطمئن خواهیم شد که اهالی آن شهر یا منطقه خاص ذاتاً افرادی از نظر اخلاقی و فرهنگی مشکل‌دار هستند.
یا کافی است طرفدار یک گروه یا تفکر خاص باشیم. در تمامی مطالعات و ارتباطاتمان صرفا نقاط قوت و مواضع تاییدکننده آن گروه یا تفکر را دریافت و در ذهنمان ثبت خواهیم کرد و ناخودآگاه هر آنچه در مخالفت با آن دیدگاه یا بیان‌کننده ایرادات آن باشد، نادیده گرفته شده و حذف خواهد شد. به این ترتیب ما هر روز بیشتر از روز قبل نسبت به درستی دیدگاه و عقیده خاصی که داریم، یقین پیدا خواهیم کرد و در مواضع خودمان سرسخت‌تر خواهیم شد.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
هزینه‌های غیرقابل بازگشت | زمانی برای رها کردن تعهدات شخصی
طراحی شادمانی | ناهماهنگی شناختی و تغییر نگرش‌هایی که اتفاق می‌افتند
جناب آقای قربانی!
سلام و درود بر شما باد. بعد از عرض ادب و اظهار ارادت:
از مدتی به این سو مطالب وب سایت شما را مطالعه می کنم. واقعاً چیز های جالب و آموختنی دارد. از شما بابت تمام زحمت های تان تشکر و قدردانی می کنم. و توفیق مزید شما را در ارائه مطالب بهتر از خداوند متعال تمنا دارم.
با عرض حرمت مزید
خواجه نعیم قادری
کلنگار – لوگر – افغانستان
سلام خواجه نعیم عزیز،
ممنونم از لطف و محبتت
خوشحالم که از هم‌زبانان افغان هم اینجا حضور دارند و نوشته‌هایم توسط دوستانی چون شما خوانده می‌شوند.
برات آرزوی موفقیت می‌کنم،
امیدوارم باز هم اینجا بنویسی.