یکی از خطاهای ذهنی متداول در میان انسان‌ها، توهم ژرفای تبیینی هست. خطایی ذهنی که استیو اسلومن و فیلیپ فرنباخ هم در کتاب توهم آگاهی به آن اشاره کرده‌اند. بر این اساس ارزیابی ما در مورد دانسته‌ها و درک خودمان از نحوه کارکرد ابزارهای مختلف چندان درست و واقع‌بینانه نبوده و غالباُ در این خصوص دچار خطا هستیم.
یکی از مخاطبان دن اریلی از او سؤالی در این مورد پرسیده است.
پرسش
دن عزیز،
پسرم در دبیرستان در حال گذراندن درس فیزیک پیشرفته است. او در کلاس‌ها شرکت می‌کند و ساعت‌ها مطالعه می‌کند و معتقد است که مطالب را خیلی خوب یاد می‌گیرد. با این وجود نمرات امتحانی او زیاد خوب نیست. چطور ممکن است چنین اتفاقی بیفتد؟
پاسخ
یک دلیل برای این تناقض می‌تواند «توهم ژرفای تبیینی» باشد. مفهوم توهم ژرفای تبیینی این است که مردم اغلب آشنایی با یک موضوع را با درک آن موضوع اشتباه می‌گیرند. این اصل در مطالعاتی که در آنها از شرکت‌کنندگان خواسته شد درک خودشان را در خصوص نحوه کارکرد چیزهای مختلف همچون توالت و دوچرخه توضیح دهند، به‌خوبی نشان داده شد. بیشتر افراد با اطمینان بالایی ادعا کردند که نحوه کار این ابزارها را می‌دانند. اما وقتی از آنان خواسته شد مکانیزم عملکرد آنها را ترسیم کرده و توضیح دهند، نتوانستند این کار را انجام دهند. (اگر فکر می‌کنی این کار آسانی است، تلاش کن یک دوچرخه بکشی بدون اینکه هیچ قطعه‌ای از آن را از قلم بیندازی.)
با در نظر گرفتن این تمایز و با خواستن از پسرت برای توضیح مطالبی که آموخته به شما، می‌توانی از این موضوع اطمینان حاصل کنی. همچنین این کار می‌تواند به او کمک کند تا بداند کدام بخش‌ها را صرفاً فکر می‌کند که خوب درک کرده در حالی که به خوبی یاد نگرفته است.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
سؤال از دن اریلی | اگر روی میزتان شلوغ و نامرتب است