تأخیر در انجام کارها، اشتباه در برآورد توانایی‌های شخصی و درنهایت خطای زیاد در برنامه‌ریزی و نرسیدن به اهداف، ازجمله مشکلاتی هستند که بسیاری از اشخاص گرفتار آن هستند. اگر شما هم چنین مشکلی دارید بدانید که تنها نیستید و خیلی از افراد در همه جای دنیا با این مشکلات مواجه هستند.
یکی از متداول‌ترین نمونه‌های این نوع اشتباهات و برآوردهای نادرست که شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد، امتحانات پایان‌ترم دانشگاه است. اکثر قریب به‌اتفاق دانشجویان تا شب امتحان یک‌بار هم لای جزوه و یا کتاب درسی را باز نمی‌کنند تا تعطیلات یک‌هفته‌ای قبل از امتحانات فرابرسد. خیلی از آن‌ها نیازی برای یک هفته تعطیلات هم احساس نمی‌کنند و به نظرشان همان دو روز تعطیلی قبل از امتحان برای مطالعه کتاب یا جزوه کافی است.
البته شاید عوامل دیگری هم در این نوع برنامه‌ریزی دخیل و تأثیرگذار باشند ولی یکی از مهم‌ترین دلایل اعتماد بیش‌ازحد به توانایی‌های خود و برآورد غیرواقع‌بینانه حجم کار و سختی آن است. حتی اگر سه روز تا امتحان باقی مانده باشد، دانشجویانی هستند که دو روز اول را هم مطالعه نمی‌کنند تا شب امتحان که درنهایت بخشی از جزوه را مطالعه کرده و اگر شانس بیاورند با نمره‌ای ناپلئونی واحدهای موردنظر را پاس می‌کنند.
این مشکل در پروژه‌های صنعتی و غیرصنعتی هم فراگیر است. به این صورت که پیمانکاران توانایی‌های خود را خیلی بالاتر از واقعیت تخمین می‌زنند و به روندها و پیش‌بینی‌های خودشان بیش‌ازحد اعتماد می‌کنند. بر این اساس برنامه زمان‌بندی و قیمت واقع‌گرایانه‌ای ارائه نکرده و درنهایت نتیجه این می‌شود که بسیاری از پروژه‌ها در مدت‌زمان طولانی، با قیمت بالا و باکیفیت پایین‌تر از حد مورد انتظار به بهره‌برداری می‌رسند.
نمونه دیگر این خطا را می‌توانیم در استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای جدید ببینیم که افراد و گروه‌ها توانایی‌های خود را بیش‌ازحد تخمین زده و اعتماد زیادی به بازار، روندها و برآوردهای خودشان می‌کنند که نتیجه آن را می‌توان در شکست و ناکامی بسیاری از این مجموعه‌ها مشاهده کرد.
این خطا که رولف دوبلی آن را اثر بیش اعتمادی می‌نامد، در همه جای دنیا وجود دارد ولی این خطا در کشور ما بیشتر مشهود است و شاید فراگیرتر از کشورهای توسعه‌یافته باشد.
رولف دوبلی در کتاب خود به نام هنر شفاف اندیشیدن در مورد اثر بیش اعتمادی این‌گونه می‌نویسد:
«اگر از یک استاد اقتصاد بخواهید قیمت نفت را در پنج سال آینده پیش‌بینی کند، به‌اندازه جواب یک نگهبان باغ‌وحش از واقعیت فاصله خواهد داشت. باوجوداین، استاد پیش‌بینی خود را با قطعیت ارائه خواهد کرد.»
رولف دوبلی معتقد است این خطا نه‌تنها در زمینه‌های اقتصادی و کسب‌وکار بلکه درزمینه عشق و علاقه نیز وجود دارد. به این صورت که افراد میزان عشق و علاقه خودشان به یک فرد را بیش‌ازاندازه واقعی تخمین می‌زنند.
ازنظر رولف دوبلی یکی از علل رواج بیش‌ازاندازه بیش اعتمادی، غریزی و خالص بودن آن است و اینکه اثر معکوسی مانند «کم اعتمادی» وجود ندارد که این اثر را تعدیل کند.
دو نکته جالب وجود دارد که در کتاب هنر شفاف اندیشیدن به آن‌ها اشاره شده است، اول اینکه بیش اعتمادی در مردان شدیدتر است و زنان کمتر از مردان دانش و توانایی‌های خودشان را دست بالا می‌گیرند و دوم اینکه تنها افراد خوش‌بین در معرض بیش اعتمادی قرار نمی‌گیرند. حتا افراد بدبین نیز خود را دست‌بالا می‌گیرند، البته به میزان کمتر.
راه‌حلی که رولف دوبلی پیشنهاد می‌کند این است که در ابتدا سعی کنیم دانش خودمان را دست‌بالا نگیریم و به پیش‌بینی‌ها مخصوصاً آن‌هایی که از جانب افراد به‌اصطلاح متخصص ابراز می‌شود، بدبین باشیم؛ و راهکار دوم اینکه با برنامه‌ریزی و در نظر گرفتن سناریوهای بدبینانه، قضاوت‌های واقع‌بینانه‌تری داشته باشیم تا شرایط بهتری برایمان به وجود بیاید.
این موضوع برای من خیلی آموزنده و مفید بوده است. ازجمله اینکه نباید حرف متخصصان و بزرگان را به‌منزله واقعیت قطعی در نظر گرفت بلکه بایستی خودمان هم در پی تحقیق، مطالعه و کسب اطلاعات و آگاهی در مورد یک موضوع خاص بوده و سپس در مورد آن قضاوت کرده و تصمیم بگیریم.
همچنین با در نظر گرفتن بدترین حالات در برنامه‌ریزی‌ها از بسیاری از مشکلات می‌توان پیش‌گیری کرد. به‌عنوان‌مثال درصورتی‌که قرار مهم کاری داریم بیش‌ازحد به ترافیک عادی مسیر و به‌موقع رسیدن اعتماد نکنیم و شرایط عجیب‌وغریب و اتفاقات بد را هم پیش‌بینی کنیم. یا اینکه دقیقه نودی نباشیم و انجام کارهایمان را به لحظات آخر موکول نکنیم. در این صورت نه‌تنها از استرسمان به مقدار زیادی کاسته خواهد شد بلکه شانس خودمان را در انجام یک کار باکیفیت در زمان مقرر بسیار بالا خواهیم برد.
مثال‌های زیادی برای این نوع خطاها که ما در زندگی روزانه‌مان مرتکب می‌شویم وجود دارد که اگر حواسمان باشد و میزان ارتکاب این خطا را به حداقل برسانیم، تأثیر زیادی در کسب توفیق در تحقق برنامه‌ها و دستیابی به اهدافمان خواهد داشت.
پست‌های مرتبط:
نقش میزان مطالعه و آگاهی مردم در توسعه ملی
خلاصه‌ای متفاوت از کتاب ۷ عادت مردمان مؤثر