معرفی کتاب | انسان و انتخاب دشوار نوشته دکتر علی صاحبی

کتاب انسان و انتخاب دشوار که با عنوان فرعی مسئولیت‌پذیری یا مسئولیت‌گریزی توسط دکتر علی صاحبی به نگارش درآمده، در خصوص فرایند رهایی از چرخه قربانی‌گری و ورود به دایره توانمندی‌های فردی است. این کتاب در واقع جلد دوم از سه‌گانه‌ای به نام زندگی مسئولانه است.

با توجه به مشاهداتی که من در گذر سال‌های متعدد در جامعه و در میان اطرافیانم داشته‌ام، به نظرم افراد بسیاری گرفتار چرخه سرزنش یا همان مثلث کارپمن هستند و این موضوع یکی از مشکلات بزرگ زندگی‌شان هست که همچون گردابی آنان را گرفتار خود کرده و مانع از شکوفایی و رشد و ترقی آنان در جنبه‌های مختلف زندگی می‌شود. به همین دلیل این کتاب می‌تواند برای بسیاری از افراد مفید و مثمرثمر واقع شود و باعث تحولات عمیق و تأثیرگذاری در افکار‌شان و در نتیجه عملکردشان گردد.

نویسنده، کتاب را با تعریف قربانی‌گری که یکی از نقش‌های مثلث کارپمن هست، شروع می‌کند. در واقع مثلث کارپمن که برخی نویسندگان از جمله لین فارست به آن مثلث شرمساری یا پدیدآورنده شرم هم می‌گویند، شامل سه نقش آزارگر، ناجی و قربانی هست. در واقع این سه نقش جنبه‌های متفاوت «قربانی» هستند. چون از هر وجه که شروع کنیم در نهایت خود را در نقش قربانی احساس خواهیم کرد. هر فرد برای ورود به این مثلث، دروازه ورود خاص خود را دارد که از ابتدای زندگی و بنا بر تجربه تربیتی خود آن را مورد آزمون قرار داده است.

دکتر صاحبی در نیمه اول کتاب می‌کوشد تا مثلث کارپمن را به بهترین شکل ممکن و با انواع و اقسام مثال‌ها و نمونه‌های عینی و ملموس توضیح داده و تشریح کند؛ و سپس به سراغ دایره توانمندی‌ها می‌رود و با جایگزینی نقش‌های مبتکر یا ابداع‌گر به جای قربانی، چالشگر یا راهبر به جای آزارگر و مربی یا تسهیلگر به جای ناجی، می‌کوشد تا روش‌های صحیح، علمی، اصولی و اثربخشی را برای خروج از چرخه سرزنش و ورود به دایره توانمندی‌ها ارائه کند.

به نظرم این اتفاق می‌تواند مهم‌ترین و بزرگ‌ترین اتفاق زندگی کسانی باشد که گرفتار مثلث کارپمن هستند و باعث اصلاح مسیر آن‌ها و حرکت به سمت رشد و تعالی و موفقیت‌های چشمگیر شود.

در ادامه جملاتی از کتاب را برایتان نقل می‌کنم:

مردم همواره در پی کسی هستند تا سرزنشش کنند. همیشه در جستجوی مقصر بیرونی هستند، چه این آزارگر قابل سرزنش، والدین یا آموزش و پرورش، فرهنگ یا شرایط و موقعیت‌های جاری زندگی، یا فردی خاص، مشخص و گاه خدا و پدیده‌های طبیعی مثل برف و باران و زلزله باشند.

تمام ما کمابیش باورهای سخت و انعطاف‌ناپذیری داریم که در دوران کودکی در ما شکل گرفته است. منشأ این باورها تعاملات خانوادگی و تجربیات اولیه است؛ یعنی باورهای ناکارآمد و تفسیر و برداشت ما از تعاملات خانوادگی است. این برداشت‌ها بن‌مایه و زمینه زندگی ما می‌شود تا ما را برای انتخاب ناهشیارانه نقش‌های ویژه قربانی، آزارگر یا ناجی در مثلث آماده کند.

در چرخه سرزنش، در هر نقشی که قرار گرفته باشیم (قربانی، ناجی و یا آزارگر) باورهای کنترل بیرونی و موقعیت‌های آن همواره حضور پویا دارند.

ویلیام پاورز به شکل ماهرانه‌ای گفته است: «داشتن انتخاب» هم قدرتمند و هم تعارض‌آمیز است. تعارض بخش دائمی زندگی است. چگونگی کنار آمدن با تعارضات است که زندگی ما را خوش یا ناخوش، جهنم یا بهشت می‌سازد.

شما فقط زمانی حق انتخاب دارید که آگاهی داشته باشید. اگر از رفتار کنونی خود، الگوهای جایگزین این رفتار و یا حداقل از وجود یک گزینه دیگر آگاه نباشید، در حقیقت انتخابی ندارید.

هر راهی که شما برگزینید، لازم است در این مسیر در جستجوی معنا و مقصود، ارزش‌ها و اهداف خود در زندگی باشید.

ما با سؤالاتی که از خود می‌پرسیم هوشیارانه یا ناهوشیارانه، به طور مجازی خود را یا در چرخه سرزنش یا دایره توانمندی قرار می‌دهیم. از این رو سؤالاتی که از خودمان می‌پرسیم، دانسته یا نادانسته می‌توانند یا بهترین دوست ما و یا بدترین دشمن ما باشند.

اگرچه افراد کامل و بی‌نقص نیستند ولی می‌توانند از اشتباهات خود بیاموزند، به شرطی که خطا و اشتباه خود را بپذیرند و رفتار خود را در آینده تغییر دهند.

خطاپذیری خود را به‌عنوان یکی از راه‌های اصلاح و بهبود خویش ببینید. ما از اشتباهات خود می‌آموزیم. تمام کوشش خود را بکنید تا امور را بهبود بخشید، ولی به یاد داشته باشید که شما در دنیایی پر نقص و اشکال و غیرکامل زندگی می‌کنید، همراه با آدم‌هایی که مثل خود شما پراشتباه و نقص هستند. با تمام وجود این دنیای غیرکامل و پرنقص و ایراد و موجودات جایزالخطا و اشتباه‌گر، از جمله خودتان و دیگران را در آغوش بگیرید و سرزنش دیگران را به خاطر خطا و اشتباهاتی که می‌کنند متوقف کنید.

بهترین و سریع‌ترین راه پیشگیری از فرو افتادن به ورطه سرزنشگری، مسئولیت‌پذیری است.

مسئولیت‌پذیری یعنی هرگز هیچ‌کس را برای شرایط یا وضعیتی که در آن هستید، چیزی که شده‌اید، کاری که انجام می‌دهید، آنچه دارید یا ندارید یا هر احساسی که در خود تجربه می‌کنید سرزنش نکنید.

کتاب انسان و انتخاب دشوار شامل ۱۲۸ صفحه است که به همت انتشارات ذهن آویز منتشر شده است. با توجه به حجم کم و محتوای غنی، پیشنهاد می‌کنم فرصت مطالعه این کتاب را از دست ندهید.

پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:

معرفی کتاب | مکانیزم های دفاع روانی نوشته زیگموند فروید

معرفی کتاب | نیمه تاریک وجود نوشته دبی فورد

معرفی کتاب | فراموشکاری اثر زیگموند فروید