اندیشیدن؛ گام نخست تفکر نقادانه اثر نایجل واربرتن، کتابی است که می‌توان به چشم یک فرهنگ کوچک تفکر نقادانه به آن نگاه کرد. ترجمه فارسی این کتاب با چهل صفحه مقدمه مترجم کتاب (آقای مهدی خسروانی) در باب تفکر نقادانه و توضیحاتی برای آشنایی هر چه بهتر افراد تازه‌کار با این مباحث شروع می‌شود. در ادامه، کتاب بر اساس حروف الفبا بخش‌بندی شده و در هر بخش عناوین موضوعات، مغالطات و مفاهیم مهم مرتبط با تفکر نقادانه به ترتیب حروف الفبا به همراه مثال‌هایی ساده و به‌آسانی قابل‌فهم توضیح داده شده‌اند.
با توجه به جامعیت نسبی و همچنین توضیحات ساده و موجز هر مبحث به نظرم این کتاب می‌تواند به‌عنوان ابزارِ کار مفید یک متفکر نقاد تازه‌کار همواره مورد استفاده قرار گیرد تا در مواقع لزوم و در صورت به وجود آمدن سؤال یا ابهام در خصوص اصطلاحات و مغالطات مختلف به آن مراجعه شده و پاسخ مناسب دریافت گردد.
برای حفظ پیوستگی مطالب عنوان‌شده در کتاب، در میانه متن و هر جایی که نیاز به مطالعه موضوعات مرتبط دیگری هست، به‌عنوان مربوطه ارجاع داده شده که با توجه به ترتیب عناوین بر اساس حروف الفبا، پیگیری موضوعات مختلف به‌راحتی میسر بوده و پیوستگی مطالب به‌خوبی حفظ می‌شود.
نقطه قوت دیگر کتاب وجود واژه‌نامه‌ای جمع‌وجور در انتهای کتاب هست که می‌تواند برای یافتن معادل فارسی یا انگلیسی اصطلاحات تخصصی مرتبط با تفکر نقادانه مورد استفاده قرار گیرد.
جهت آشنایی هر چه بیشتر شما با محتوا و سبک نوشتاری متن کتاب، بخش ژرف نمایی را از متن کتاب نقل می‌کنم.
ژرف نمایی (pseudo-profundity)
بیان جملاتی که عمیق به نظر می‌رسند اما چنین نیستند. یکی از آسان‌ترین شیوه‌های ساختن جملات ژرف‌نما سختن گفتن یا نوشتن در قالب شبه‌ناسازه‌هاست (ß ناسازه).
به‌عنوان‌مثال، اگر یکی از جملات زیر را با ژست جدی بیان کنید، ممکن است برخی از افراد تصور کنند که واقعاً مطلبی مهم درباره وضعیت بشر بیان کرده‌اید:
علم همانا نوع دیگری از جهل است.
حرکت کردن باعث می‌شود در همان‌جایی که هستید باقی بمانید.
راه فضیلت از رذیلت می‌گذرد.
سطحی‌نگری نوع مهمی از ژرف‌نگری است.
اگرچه با تأمل در برخی از این جملات ممکن است به تفسیرهای جالبی از آن‌ها برسیم و در یک بافت مناسب ممکن است به‌راستی ژرف باشند، اما همین که به این نکته توجه کنید که ساختن جملات مذکور تا چه حد آسان است، احتمال آن‌که مجذوبشان شوید پایین می‌آید.
شیوه دیگر برای ژرف نمایی این است که جملات پیش‌پاافتاده را به‌گونه‌ای بیان کنیم که گویی جملاتی ژرف هستند. نویسندگان کتاب‌های روان‌شناسی عامه‌پسند به این شگرد علاقه خاصی دارند.
همه ما هنگام تولد کودکیم.
آدم‌بزرگ‌ها همیشه با هم خوب نیستند.
یک شیوه سوم برای ژرف‌نمایی، مطرح کردن پرسش‌های خطایی و معلق رها کردن آن‌ها بدون کوشش برای پاسخ دادن به آن‌هاست.
آیا بشر به‌راستی سعادتمند است؟
آیا زندگی یک بازی بی‌معناست؟
آیا هیچ‌وقت می‌توانیم خودمان را بشناسیم؟
آیا همه افراد از خودناباوری رنج می‌برند؟
ژرف بودن از پاسخ دادن به این پرسش‌ها نشئت می‌گیرند نه‌فقط مطرح کردن آن‌ها.
پی‌نوشت: کتاب اندیشیدن؛ گام نخست تفکر نقادانه اثر نایجل واربرتن ترجمه آقای مهدی خسروانی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.
لینک مشاهده شناسنامه کتاب اندیشیدن؛ گام نخست تفکر نقادانه در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پیشنهاد می‌کنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
معرفی کتاب | تفکر نقاد اثر بروک نوئل مور و ریچارد پارکر
