انسان‌ها این قابلیت را دارند که معقول و باانصاف باشند؛ اما این قابلیت باید رشد پیدا کند؛ و این رشد فقط در صورتی به طور جدی تحقق می‌یابد که جامعه‌های سنجشگر پدید بیایند.
عبارت بالا از کتاب «مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه» نوشته ریچارد پل و لیندا الدر نقل شده که توسط مهدی خسروانی به فارسی بازنویسی شده است.
مهدی خسروانی همان‌طور که در ابتدای کتاب توضیح داده ترجمه این کتاب به‌مراتب آسان‌تر از بازنویسی آن بوده و زحمت کمتری می‌توانست در پی داشته باشد ولی مترجم کوشیده تا با ایجاد تغییرات و افزودن مثال‌هایی ملموس و نزدیک به فرهنگ ایرانی، محتوای کتاب را تأثیرگذارتر و مطالعه آن را لذت‌بخش‌تر کند.
همان‌طور که حتماً متوجه شده‌اید این کتاب در زمینه تفکر نقادانه است که مهدی خسروانی بنا به دلایلی که در پیوست دو این کتاب توضیح داده، تفکر سنجشگرانه‌اندیشی را به جای تفکر انتقادی به کار برده است.
انتشارات نشر نو با همکاری همین مترجم اقدام به انتشار مجموعه کتاب‌هایی با عنوان راهنمای اندیشه‌ورزان کرده که این کتاب اولین و مهم‌ترین جلد از این مجموعه است و مفاهیم و موضوعات اساسی و مهمی در آن مطرح شده‌اند.
سنجشگرانه‌اندیشی (تفکر نقادانه) هنر تحلیل و ارزش‌گذاری اندیشیدن با هدف ارتقا دادن آن است. از این رو اندیشیدن ما بر کیفیت زندگی و نتیجه کارهایمان مستقیماً تأثیر می‌گذارد. نویسنده با شروع کتاب با اشاره به این موضوع، اهمیت آن را برای خواننده روشن می‌سازد. سپس به سراغ عنصرهای اندیشه می‌رود و هر کدام از آن‌ها را به‌خوبی تشریح می‌کند. بر این اساس عناصر اندیشه عبارت‌اند از نظرگاه، پرسش مورد بحث، انگاشته‌ها، مفهوم‌ها، تفسیرها و استنتاج‌ها، اطلاعات، برآیندها و پیامدها و غایت.
در ادامه سؤال‌هایی در کتاب برای بازبینی استدلال با محور عناصر اندیشه و با هدف تسلط بر موضوع مطرح می‌شود.
نویسنده در میانه‌های کتاب سنجه‌ها و معیارهایی جامع برای اطمینان یافتن از کیفیت بالای اندیشیدن همراه با توضیحات و سؤالات کافی مطرح می‌کند در صورتی که فردی بتواند بر این سؤال‌ها تسلط پیدا کند و آن‌ها را به خوبی به کار گیرد، به مرور کیفیت اندیشه‌هایش از نظر تفکر نقادانه افزایش چشمگیری خواهد یافت.
بعد از مطرح شدن سنجه‌های فکری و عنصرهای تشکیل‌دهنده اندیشه، نوبت به تشریح فضیلت‌های فکری می‌رسد که در واقع هدف نهایی هر فردی از آموختن مهارت تفکر نقادانه است. بر این اساس فضیلت‌های فکر عبارت‌اند از: تواضع فکری، صداقت فکری، استقلال فکری، همگامی فکری، شهامت فکری، تواضع، پشتکار فکری و اطمینان به عقل.
با توجه به آنچه نویسنده در صفحات انتهایی کتاب بیان کرده، مراحل تحقق تفکر انتقادی به ترتیب عبارت‌اند از:
- کسی که تامل‌گرانه نمی‌اندیشد (از ایرادهای جدی اندیشیدن آگاه نیست)
- اندیشه‌ورزی که به چالش کشیده شده (با مشکل‌های جدی در اندیشیدن مواجه شده است)
- اندیشه‌ورز مبتدی (سعی می‌کند، پیشرفت کند، اما به طور منظم تمرین نمی‌کند)
- اندیشه‌ورزی که تمرین می‌کند (به طور مرتب تمرین می‌کند و در نتیجه پیشرفت می‌کند)
- اندیشه‌ورز پیشرفته (خودش را متعهد کرده که برای همیشه تمرین کند. فضیلت‌های فکری به تدریج در او اندرونی می‌شوند)
- اندیشه‌ورز ماهر (مهارت‌ها و فضیلت‌های فکری به ماهیت ثانویه او تبدیل شده‌اند)
به نظرم این کتاب می‌تواند یک مرجع معتبر و مفید برای شروع آموزش و فراگیری تفکر نقادانه باشد و خواننده را به خوبی در مسیر تبدیل شدن به یک اندیشه‌ورز ماهر قرار دهد.
در ادامه دو پاراگراف از کتاب را برایتان نقل میکنم:
سنجشگرانه‌اندیشی اندیشیدنی است که خودش را هدایت می‌کند، به خودش انضباط می‌بخشد، بر خودش نظارت می‌کند، خودش را تصحیح می‌کند؛ به عبارت دیگر، اندیشیدن خود-هدایت‌گر، خود-انضباط‌بخش، خود-نظارت‌گر، و خود-تصحیح‌گر است. (صفحه ۱۴)
ما به طور طبیعی، متوجه بسیاری چیزها نیستیم: متوجه انگاشته‌های خودمحورانه‌مان نیستیم، متوجه نیستیم که نحوه استفاده ما از اطلاعات خودمحورانه است، متوجه نیستیم که داده‌ها را به شیوه خودمحورانه تفسیر می‌کنیم، حواسمان به سرچشمه انگاره‌ها و مفهوم‌های خودمحورانه‌مان نیست، و به برآیندهای اندیشه خودمحورانه‌مان نیز آگاهی نداریم. ما، به طور طبیعی، به این نکته توجه نداریم که نگاه ما به امور خودمحورانه است. (صفحه ۵۰)
این کتاب توسط انتشارات نشر نو و در ۹۳ صفحه به چاپ رسیده و اولین کتاب از چهار کتاب مجموعه کتابهای با عنوان راهنمای اندیشه‌ورزان است.
پیشنهاد میکنم بعد از این یادداشت و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
خط قرمزهای فکری و تأثیری که بر تفکر ما دارند
طراحی شادمانی | کتابی از پاول دولان
جملاتی برگزیده از کتاب در باب حکمت زندگی نوشته آرتور شوپنهاور
سلام حسین جان
امیدوارم شاد و سلامت باشی
ممنونم بابت معرفی این کتاب و کتاب ماهیت و کارکردهای تفکر نقادانه. راستش اصلا توی این زمینه اطلاعاتی ندارم. فکر میکنم این کتاب ها که به لطف تو باهاشون آشنا شدم (و قراره تهیه شون کنم) شروع خوبی باشن. بازم ممنون.
هم از سلیقه ات و هم نحوۀ معرفی کتابت خیلی خوبه.
سلام نویدجان،
ممنونم از لطفت،
پیشنهاد میکنم مطالعه و یادگیری در مورد تفکر نقادانه رو بخش ثابتی از مطالعات روزانه و هفتگی‌ت بکنی. البته چون خودم این کار رو کردم، به تو هم پیشنهاد میکنم.
داشتن مهارت تفکر نقادانه علاوه بر اینکه تاثیر خیلی مثبتی تو کیفیت نوشتن و استدلال داره و جزو مهارتهای ضروری یک نویسنده هستش، به ما کمک می‌کنه تو زندگی روزمره هم به شکلی نقادانه و اصولی به موضوعات و مسائل مختلف نگاه کنیم و تحت تاثیر اخبار و موضوعات سطحی قرار نگیریم.
موفق باشی.
سلام
ممنون بابت پیشنهاد، سعی میکنم نه هرروز اما شاید هرهفته یکم درباره این موضوع مطالعه کنم. چون با همین آشنایی کمی که من دارم هم حس میکنم واقعا برای نوشتن (و کلا هرکار فکری-بحث، مطالعه، تحلیل و …) مهارتهای مربوط به تفکرنقادانه و مغالطه لازم و ضروری هستن.
همین دو روز پیش هم یه ویدئوی خوب و البته خیلی ساده که پنج قدم برای تصمیم گیری بهتر بر اساس تفکر نقادانه معرفی میکرد، (که شاید دیده باشی) توی تد اد دیدم. راستش من سعی میکنم قدمهای کوچک بردارم. 🙂
five tips to improve your critical thinking by samantha agoos
https://bit.ly/34VQaEE
اصلا یک سایتی هست (که شاید بازهم زودتر از من دیده باشی) به اسم
criticalthinking.org
فکر کنم خواندنی های زیادی داشته باشه.
اتفاقا توی سری کتاب های راهنمای اندیشه ورزان دیدم که دوتا کتاب خیلی جالب هم درباره مغالطه های پرکاربرد و سوگیری در رسانه ها دارن.
شاد و پرانرژی باشی.
نوید عزیز،
ممنونم از اطلاعات خوب و مفیدی که اینجا ثبت کردی تا همه بتونن استفاده کنن.
اون ویدئو رو هم دیدم، خیلی ساده و کوتاه مفاهیم خوبی رو توضیح داده.
سعی میکنم بیشتر در مورد تفکر نقادانه بخونم و یاد بگیرم و اینجا ازش بنویسم.
موفق باشی.