دو عامل وجود دارند که باعث می‌شوند قضاوت‌ها و تصمیمات انسانی دچار نقص باشند. اولی همان سوگیری‌هایی هستند که در کتاب‌های مختلف همچون فکر کردن، بی درنگ و بادرنگ در مورد آن به شکلی مفصل توضیح داده شده و دومی نویز هست که دنیل کانمن و همکارانش در کتاب نویز: یک نقص در قضاوت انسانی به آن پرداخته‌اند.
تفاوت نویز و سوگیری یا همان بایاس در این هست که سوگیری‌ها در افراد مختلف یکسان هستند و معمولاً قضاوت‌ها و تصمیمات افراد را به یک شکل تحت تأثیر قرار می‌دهند، اما تأثیر نویز بر قضاوت‌های انسانی از فردی به فرد دیگر متفاوت هست و این باعث می‌شود که به راحتی قابل تشخیص و اندازه‌گیری باشد.
دو عامل نویز و سوگیری به یک اندازه در خطاهای قضاوتی ما انسان‌ها تأثیرگذار هستند و تلاش در جهت حذف هر کدام از آنها به یک اندازه اهمیت دارد؛ اما در بسیاری از موقعیت‌ها حذف نویز به شکلی کامل امکان‌پذیر نیست که از جمله دلایل آن می‌توان به هزینه بالای انجام این کار یا آسیب زدن به ارزش‌های مهم رقابتی اشاره کرد. به هر حال هر جا که قضاوت وجود داشته باشد، پای نویز هم در میان هست.
دلیل اینکه در بسیاری از مواقع نویز از دید انسان‌ها پنهان می‌ماند این است که تلقی بسیاری از افراد بر این هست که روندهای دنیا دقیقاً به همان شکلی پیش می‌روند که آنها می‌بینند و درک می‌کنند و نوع نگاه و ارزش‌های دیگران چندان تفاوتی با آنها ندارد. اما مسئله اصلی آنجاست که نوع نگاه افراد به مسائل و موضوعات مختلف و قضاوتشان در مورد آنها متناسب با جایگاه، توانایی فکری، شرایط محیطی و فردی متعدد، متفاوت از هم هست.
به عنوان مثال، موقعیت‌هایی که می‌توان در آنها شاهد وجود نویز در قضاوت‌ها بود، عبارتند از:
- وقتی یک استاد یا معلم در حال تصحیح برگه‌های امتحانی هست، امکان دارد تحت تأثیر حال و هوای خودش در لحظه تصحیح برگه‌ها یا کیفیت خط دانش‌آموز یا دانشجو یا حتی سابقه ذهنی که از فرد دارد، به دو پاسخ یکسان در دو برگه جدا نمره متفاوتی بدهد یا اینکه دو معلم یا استاد دانشگاه به برگه امتحانی یکسان نمرات متفاوتی بدهند.
- دو پزشک در مواجهه با یک بیمار با اسناد و مدارک پزشکی یکسان ممکن است تشخیص‌هایی به کلی متفاوت ارائه دهند.
- دو کارشناس هواشناسی بر اساس داده‌های جوی یکسان به احتمال زیاد ممکن است پیش‌بینی‌های متفاوتی از هوای فردا داشته باشند.
- افرادی که با داوطلبان یک موقعیت شغلی مصاحبه می‌کنند بسته به اینکه در اول روز یا انتهای روز مصاحبه کنند یا اینکه چه کسی با فرد مصاحبه کند، ممکن است قضاوت‌های متفاوتی انجام دهند و تصمیمات گاهاً متناقضی بگیرند.
البته که می‌توان مثال‌ها و نمونه‌ها بیشتری را در مشاغل و موقعیت‌های مختلف که آلوده به نویز هستند، شاهد بود.
همانطور که در ابتدای یادداشت هم اشاره کردم، خطاهای تصمیم‌گیری و قضاوت در موقعیت‌های مختلف از دو عامل سوگیری و نویز تشکیل شده. بر اساس تقسیم‌بندی دنیل کانمن و همکارانش در کتاب نویز: یک نقص در قضاوت انسانی، نویز هم از دو بخش Level Noise و Pattern Noise تشکیل شده که اولی به تفاوت‌های افراد مربوط می‌شود، مانند اینکه فرد چقدر سخت‌گیر یا آسان‌گیر باشند یا اینکه چقدر خوش‌بین یا بدبین باشند و دومی هم به موقعیتی که در آن قرار می‌گیرند و متأثر از آن قضاوت می‌کنند، مرتبط هست. مثلاً اینکه صبح باشد یا بعدازظهر یا هوا خوب باشد یا بد.
نویسندگان کتاب، بعد از ارائه توضیحاتی کامل و مفصل در مورد نویز و انواع آن، راهکارهایی برای حذف نویز از قضاوت‌ها پیشنهاد کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به استفاده از فرد ناظر بر قضاوت‌ها، قرار دادن افرادی به عنوان ناظر بر قضاوت‌ها و تصمیمات، استفاده از چک‌لیست، دریافت نظرات افراد کارشناس به شکلی مستقل از هم و رسیدن به نتیجه جامع بر اساس آنها اشاره کرد.
در کل به نظرم کتاب نویز: یک نقص در قضاوت انسانی کتابی علمی و آموزنده هست که مطالعه آن می‌تواند ذهنیت ما را نسبت به بسیاری از تصمیمات و قضاوت‌ها که در زندگی خود با آنها مواجه هستیم یا خودمان مرتکب می‌شویم، تغییر دهد و نگاه جامع‌تر و کامل‌تری به ما ارائه کند.
پیشنهاد می‌کنم بعد از این کتاب و در ادامه، نوشتارهای زیر را مطالعه کنید:
معرفی کتاب | فکر کردن، بی درنگ و بادرنگ نوشته دنیل کانمن
