از جمله توانایی‌هایی که سایر حیوانات ندارند و جزو قابلیت‌های خاص ما انسان‌ها به حساب می‌آید، خودفریبی است.
داشتن قابلیت خودفریبی به این معنی است که ما انسان‌ها به‌راحتی می‌توانیم ذهن و فکر خودمان را فریب دهیم و درست همان‌طور که به دیگران دروغ می‌گوییم، به خودمان هم دروغ بگوییم و در کمال ناباوری بعد از مدتی این دروغ خودمان را به‌صورت کامل بپذیریم و طوری به آن باور داشته باشیم که دیگر دروغ بودن آن را فراموش کنیم.
خودفریبی به شیوه‌های مختلف و برای رسیدن به اهداف و مقاصد گوناگونی توسط افراد انجام می‌شود ولی هدف نهایی بیشتر خودفریبی‌ها دستیابی به منافع شخصی و گروهی است و هر کس به طریقی امکان دارد این کار را انجام دهد.
کسی که سوابق و مهارت‌هایی را به رزومه خود اضافه می‌کند که عملا تجربه نکرده، کسی که رتبه کنکور خود را با خط زدن چند رقم به دیگران اعلام می‌کند، فردی که مدرک تحصیلی خودش را با پرداخت پول تهیه کرده، افرادی که با تقلب در آزمون‌های مختلف، نمرات بالایی را کسب کرده‌اند و … همگی در ابتدا خودشان می‌دانند که این ادعاها غیرواقعی است و با توجیهات مختلف و آوردن دلایل ظاهراً منطقی خودشان را به انجام این کار راضی می‌کنند ولی بعد از گذشت مدتی و تکرار این ادعاها و فریب‌ها و دروغ‌ها، خودشان بیشتر از سایرین آنها را باور می‌کنند و ناخودآگاه به آنها به چشم حقیقت می‌نگرند.
آیا خودفریبی کاری نادرست است؟
از دیدگاهی می‌توان این قابلیت مغز را ضعف آن دید و از دیدگاهی دیگر قوت آن به‌حساب آورد. اما درهرصورت این نوع اقدامات در مواردی می‌تواند خروجی مثبتی داشته باشد و به نفع ما تمام شود و هم می‌تواند به عنوان ابزاری برای انجام کارهای نادرست مورد استفاده قرار گیرد و باعث متضرر شدن ما یا دیگران شود.
جنبه مثبت خودفریبی
اگر بخواهیم به خودفریبی از دیدگاه مثبت نگاه کنیم، می‌تواند باعث افزایش خوشحالی، اعتماد به نفس و سرخوشی ما شود و استرس ما را کاهش و توانایی‌هایمان را افزایش دهد.
درواقع کسی که برای اولین بار دست به کاری دشوار و یا به‌ظاهر دشوار می‌زند و به دنبال کشف دنیایی جدید و اندوختن تجاربی نو هست، با خودفریبی می‌تواند به نحوی خوب این کار را انجام دهد و بر بسیاری از موانع فکری، روحی و احساسی غلبه کند.
شاید کسانی که مشکل کمبود اعتماد به نفس دارند، خودفریبی برایشان بهترین و مفیدترین راه ممکن باشد تا بتوانند کارهایشان را به شکل بهتر و کاراتری به انجام برسانند.
درواقع هرکدام از ما مواقعی که نیاز به روحیه و اعتماد به نفس داریم می‌توانیم از این طریق شکست‌های خودمان را در ذهنمان کمرنگ و موفقیت‌هایمان را بزرگ جلوه دهیم.
جنبه منفی خودفریبی
خودفریبی علاوه بر جنبه‌های مثبت، کاربردهای منفی فراوانی هم می‌تواند داشته باشد.
ازجمله اینکه مثبت اندیشی بیش‌ازحد، گاهی به‌تنهایی می‌تواند باعث شکست‌های بزرگ در زندگی ما شود.
به این شکل که احتمال دارد با تکیه بر خودفریبی، خودمان را قانع کنیم که همه چیز خوب است و اوضاع به‌خوبی پیش خواهد رفت، اما با به وجود آمدن کوچک‌ترین مشکل یا اتفاقی پیش بینی نشده، همه برنامه‌هایمان به هم ریخته و محاسباتمان به هم بخورند. بروز این نوع اتفاقات باعث وارد شدن ضربه‌ای بزرگ در زندگی به ما خواهد شد.
علاوه بر این خیلی از افراد رزومه‌های ساختگی و قلابی تهیه کرده و به وسیله آن برای به دست آوردن موقعیت‌های شغلی خوب اقدام می‌کنند. ولی در صورت لو رفتن این نوع دروغ‌ها و تقلب‌ها، اعتبار و حیثیتی برای فرد باقی نخواهد ماند و شاید دردسرهای بزرگ‌تری دامن‌گیرش شود.
گاهی اوقات ما به‌اندازه‌ای گرفتار خودفریبی می‌شویم که حتی بعدازاینکه دروغ و فریب ما فاش شد، خودمان هم در باور دروغ و غیرواقعی بودن آن دچار شک و تردید می‌شویم.
نکته پایانی
با توجه به مواردی که در مورد خودفریبی گفتم، این ویژگی و خصلت انسانی همچون تیغی دو لبه هست که هم می‌تواند باعث موفقیت و رشد ما در مسیر دستیابی به اهدافمان شود و هم می‌تواند منجر به سقوط و تباهی‌مان گردد.
به همین دلیل بهتر است که توجه خاصی به این ویژگی و قابلیت خودمان به‌عنوان یک انسان داشته باشیم و از آن به‌درستی و به شکلی صحیح استفاده کنیم.
اما مهم‌تر از همه باید حواسمان به القاب، ویژگی‌ها و مشخصات غیرواقعی که دیگران یا خودمان به خودمان نسبت می‌دهیم باشد که این مشخصه‌ها از این طریق به باورهای ذهنی ما تبدیل می‌شوند و عملکرد ما در جنبه‌های مختلف زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
در صورت کوتاهی و قصور در این زمینه امکان دارد مشکلات و معضلات مختلفی در زندگی دامن‌گیرمان شود که شاید منشأ و دلیل اصلی آنها را که همان خودفریبی است، نتوانیم شناسایی کنیم.
پیشنهاد می‌کنم بعد از مطالعه این یادداشت، مطالب زیر را هم بخوانید:
ما به‌عنوان انسان چرا نمی‌توانیم در مقابل وسوسه هایمان مقاومت کنیم؟